Çelik Halatlar İle İlgili Bilinmesi Gereken Bütün Hususlar.

• 18 Aralık 2022 07:23

Çelik Halat Tanımı

Tellerin çeşitli kompozisyonlara göre örülmesiyle meydana gelmiş en az 4 adet kolun bir çekirdek etrafına helezonik olarak sarılmasıyla imal edilen yük kaldırma halatlarıdır.

Çelik Halat Sarım Yönleri

Halatlar genel olarak sarım yönüne göre iki farklı şekilde isimlendirilir. Bunlar; çapraz ve düz sarımlardır.

Çapraz Sarımlı Halatlar

Halat yönü ile damar yönü birbirine zıt yönde sarımlı halatlardır. Sağ çapraz ve sol çapraz olmak üzere ikiye ayrılırlar. Sağ çapraz halatlar s/Z, sol çapraz halatlar z/S olarak sembollendirilmişlerdir.

Düz Sarımlı Halatlar

Damar r ve halat yönü birbirinin aynı istikametinde sarılı olan halatlardır. Sağ düz ve sol düz sarımlı halatlar olmak üzere ikiye ayrılır. Sağ düz halatlar z/Z, sol düz halatlar s/S olarak sembollendirilmişlerdir.

Halat Çapının Ölçülmesi

Halat çapının ölçümü yapılırken halat numunesi düz ve yüksüz olarak tutulmalıdır. En az iki komşu damara değecek şekilde uçtan itibaren 1,5 metreden başlamak üzere ve en az 1,5 metre aralıklı iki noktadan ve her nokta birbirine dikey olarak ölçülür. Standart bir halat çapında (-%0, +%5) tolerans payı vardır.

Tambur Yönlerine Göre Kullanım

Sağ kanallı tambura sol halat, sol kanallı tambura sağ sarım halat kullanılması gerekmektedir.

Kanalsız Tamburlarda Halat Kullanımı

Kanalsız tamburlarda el kuralı uygulanmalıdır. Sağ sarım halatlarda sağ el kullanılmalı, sol sarım halatlarda ise sol el kullanılmalıdır. Bu kuralda şekilde de anlaşılacağı üzere başparmak halatın ucunun makaraya bağlanacağı yeri göstermektedir. İşaret parmağı ise halatın tambura aşağıdan mı yukarıdan mı sarıldığına göre çevrildiğine dikkat edilmelidir.

Halatlar birden fazla sıra yaparak üst üste sarılıyorsa dönmez tipte ve düz sarımlı halatlar tercih edildiği sürece halatın sarım yönünün halatın kullanım ömrüne bir etkisi kalmaz.

Makaradan Tambura Aktarma

Makaradan halatın kullanılacağı tambura aktarırken dikkat edilmesi gereken hususlar;

• Makara tamburdan halatın dönmesine müsaade etmeyecek şekilde uzağa yerleştirilmeli.
• Halat aktarılırken yukarıdan yukarıya, aşağıdan aşağıya aktarılmalı. Bunun nedeni halatta tersine oluşacak gerilmelerin halatın yüklenmesini zorlaştıracağından dolayıdır.
• Makara ve tambura gerekli mukavemet uygulanıp halatta kuş gözü olmasına engel olacak bir gerilme verilmelidir. Kanallı tamburlarda halatın yüklenmesi için doğru sadece bir şekil vardır.

Tambur Çapına Göre Halat Seçimi

Genel bir kural olarak D/d tambur çapının halat çapına oranı minimum 40 olarak kabul edilir. Ancak halat konstrüksiyonuna, öz tipine, tel mukavemetine ve benzeri durumlara bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Detaylı bilgi için firmamızla irtibata geçmeniz gerekmektedir.

En uygun özellikte halatı seçebilmek için halatın özellikleri ve çalışma ortamındaki diğer unsurlar başlangıçta dikkate alınmalıdır. Bunlar kopma mukavemeti, esneklik, aşınmaya karşı dayanım, yıpranma, uzama, yön, yapısı ve çalışma sıcaklığıdır.

İdeal Yiv Açıklığı

Halatın tamburdaki yatağına tam olarak oturmaması, çelik halatın ömrünü azaltır. Halatın yanlış seçimi halat ömrünü düşürür.

Çelik Halat Açılması ve Sarılması

Halatın açılması ve sarılması dikkat edilmesi gereken önemli hususlardan biridir. Halatın dolanmasını ve hasar oluşumunu engellemek için ekte belirtilen şekiller göz önünde bulundurulmalıdır.

Çelik Halatların Periyodik Kontrollerinin Sıklığı ve Kapsamı

Periyodik kontrollerin sıklığı aşağıda belirtilen maddeler dikkate alınarak yetkili bir kişi tarafından belirlenmelidir.

• İlgili ülke kanunlarında belirtilen periyodik kontrol sıklığı.
• Vincin içinde bulunduğu çalışma ve çevre koşulları.
• Vincin FEM’e göre çalışma sınıfı.
• Daha önce uygulanan periyodik kontrollerin sonuçları.
• Benzer çalışma ve çevre koşullarında çalışan vinçlerin kontrolünden elde edilen tecrübe.
• Halatın kullanım süresi.
• Vincin kullanım sıklığı.

Yukarıdaki maddeler doğrultusunda yetkili kişi kanunen belirtilen periyodik kontrol aralığından daha sık periyodik kontrol yapılmasını uygun görebilir.

Periyodik kontrollerin kapsamı genel olarak her halatın uzunluğu boyunca kontrol edilmesi tavsiye edilir. Ancak ISO4309’a göre özellikle dikkat edilmesi gereken bölgeler aşağıda belirtilmiştir.

• Tamburda sarılan kısım, özellikle çok katmanlı tamburlarda üst üste gelen bölgeler.
• Halat sonlandırması ve sonlandırmaya yakın kısımlar.
• Bir veya daha fazla makaradan geçen tüm kısımlar.
• Yük göstergesi varsa yük göstergesinin olduğu makaradan geçen kısım.
• Kanca bloğundan geçen kısım.
• Sürekli aynı kaldırma işlemini yapan vinçlerde vinç yüklü haldeyken makara veya makaraların üzerinde kalan kısımlar.
• Denge makarasından geçen bölgeler.
• Herhangi bir sarma cihazında hareket eden kısım.
• Dış faktörlerden dolayı aşınmaya maruz kalan bölgeler.
• Isıya maruz kalan bölgeler.

Çelik Halat Gözlemlenebilen Tel Kopmalarına Göre Iskartaya Alma Kriterleri Nelerdir?

1. Tek katmanlı paralel kapalı halatın içerisinde ıskartaya çıkarılmasını işaret eden görülebilir tel kopması sayısı.
   • Seale dolgu tipinde olan ve her bir damarı 19 ya da daha az telden oluşan halatlar için iki sıra üstteki değerler dikkate alınmalıdır.
   • ISO4309 normuna göre, filler dolgu tipinde olan halatlarda ince olan filler telleri yük çeken teller olarak kabul edilmez ve n değerlerine dahil edilmez.
   • Bir kırık tel iki uca sahiptir.
   • Verilen değerler makaralarda üst üste gelen bölgelerde veya sapma açısına maruz kalan bölgelerde meydana gelen tel kırıkları için geçerlidir.
   • M5’ten M8’e kadar olan çalışma sınıfları için yukarıdaki tabloda verilen değerlerin iki katı baz alınabilir.
2. Dönmeye karşı dayanıklı halatlar içerisinde halatın ıskartaya çıkarılmasını işaret eden görülebilir tel kırığı sayısı.
3. Halat çapındaki azalmaya göre ıskartaya çıkartma kriterleri. Tek sıra sarılan tambur üzerine çalışan veya çelik makaradan geçen çelik halatlar.

Iskartaya Alma Kriterlerinin Birlikte Değerlendirilmesi

Genel olarak, halatların ıskartaya alınması tel kırıklıklarından dolayı olur. Ancak bazı durumlarda başka sebepler de halatın ıskartaya alınmasında etkili olabilir. Örnek olarak, bir halatta tel kırıkları meydana gelirken aynı zamanda sürekli tambur üzerinde çalıştığından dolayı çapta azalma veya nemli ortamda çalıştığından korozyon da görülebilir. Böyle durumlarda halat kontrolünü yapan yetkili kişi veya kişiler bu etkileri beraber değerlendirip buna göre bir karar vermelidir.

Not: İki farklı etkiden dolayı önem derecesinin %80 olması, tek etkiye göre önem derecesinin %80 olmasından daha az risklidir. Dolayısı ile iki farklı kritere göre yüksek önem taşıyan halatın kullanılmaya devam edilip edilmemesi konusunda kontrolü yapan kişi insiyatif kullanabilir.